Skanseny to żywe muzea, w których czas się zatrzymał. Drewniane chałupy, wiatraki, kuźnie, cerkwie i dwory pozwalają zanurzyć się w świecie naszych przodków. Polska, z jej bogactwem kulturowym i regionalnym, oferuje wyjątkową kolekcję skansenów – od Kaszub po Podkarpacie. Oto 15 najpiękniejszych, które warto odwiedzić.
1.Sądecki Park Etnograficzny – serce dawnej Małopolski
Jeśli marzysz o podróży w czasie, ale bez wehikułu – wystarczy odwiedzić Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu. To miejsce, gdzie historia nie jest zamknięta w gablotach, lecz żyje w drewnianych chałupach, pachnie świeżym chlebem i rozbrzmiewa ludową muzyką. Na rozległym, zielonym terenie rozciąga się prawdziwa wieś z przeszłości – z domami, cerkwiami, szkołą, karczmą i zagrodami, które wyglądają tak, jakby mieszkańcy wyszli tylko na chwilę.
Mozaika kultur
Skansen nie pokazuje jednej wsi – to cała etnograficzna mozaika regionu. Spacerując po jego ścieżkach, można poznać życie:
- Lachów Sądeckich – z ich bogato zdobionymi wnętrzami i haftowanymi strojami,
- Pogórzan – skromniejszych, ale niezwykle pracowitych mieszkańców podgórskich terenów,
- Górali Sądeckich – z charakterystycznymi spadzistymi dachami i pasterską tradycją,
- Łemków – których cerkwie i maziarskie wozy opowiadają o duchowości i wędrowaniu,
- Niemców galicyjskich – z murowanymi domami i protestanckim kościołem,
- Cyganów karpackich – z niewielką osadą, która pokazuje ich odrębność i styl życia.
Każda z tych grup miała swój sposób na życie, własne zwyczaje, architekturę i rytm dnia – a wszystko to zostało tu pieczołowicie odtworzone.
Miejsca duchowe
Na terenie skansenu znajdują się trzy świątynie, każda inna – katolicka, greckokatolicka i ewangelicka. To nie tylko budynki, ale świadectwo tego, jak różnorodna była duchowość mieszkańców Sądecczyzny. Wnętrza są dostępne do zwiedzania, a ich klimat potrafi wzruszyć nawet najbardziej opornych na historię.
Co można tu robić?
To nie jest miejsce, gdzie tylko się patrzy. Tu można:
- ulepić garnek z gliny,
- utkać własny kawałek materiału,
- spróbować chleba wypiekanego według tradycyjnej receptury,
- wziąć udział w jarmarku, gdzie gra kapela, a dzieci biegają między straganami.
Obok skansenu znajduje się Miasteczko Galicyjskie – stylizowane na XIX-wieczne miasteczko z ratuszem, karczmą i remizą. Można tam nie tylko zwiedzać, ale też przenocować lub zorganizować wydarzenie.
2.Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku – największy skansen w Polsce
Jeśli Sądecki Park Etnograficzny to podróż w czasie, to skansen w Sanoku jest całą epopeją. Położony u podnóża Białej Góry, nad rzeką San, ten rozległy park etnograficzny zajmuje aż 38 hektarów i gromadzi ponad 150 zabytkowych obiektów. To największe muzeum na świeżym powietrzu w Polsce – i jedno z najbardziej fascynujących w Europie.
Wioski, które opowiadają
Spacerując po skansenie, odwiedzamy autentyczne wioski Bojków, Łemków, Pogórzan i Dolinian – grup etnicznych, które przez wieki zamieszkiwały Karpaty. Każda zagroda, cerkiew, spichlerz czy stodoła została tu przeniesiona z różnych zakątków Podkarpacia i zrekonstruowana z dbałością o najmniejszy detal. Wchodząc do środka, można poczuć zapach drewna, zobaczyć narzędzia codziennego użytku, a nawet zajrzeć do kuchni, gdzie na piecu wciąż „gotuje się” zupa.
To nie są martwe budynki – to żywe historie. Każdy obiekt ma swoją opowieść, a przewodnicy potrafią ją snuć z pasją, która wciąga nawet najbardziej opornych słuchaczy.
Galicyjski rynek, który wciąż żyje
Jedną z największych atrakcji jest zrekonstruowany rynek galicyjski z XIX wieku. To nie tylko zbiór domów – to miasteczko z duszą. Jest tu ratusz, apteka, zakład fotograficzny, sklep kolonialny, a nawet karczma, w której można coś zjeść. Zaglądając do wnętrz, zobaczysz mieszkańców przy pracy – szewca, fryzjera, piekarza. Wszystko wygląda tak, jakby czas zatrzymał się w 1890 roku.
Świątynie i duchowość
Na terenie skansenu znajdują się zabytkowe cerkwie i kościoły, które pokazują religijną różnorodność regionu. Wnętrza są zachowane w oryginalnym stylu – z ikonostasami, malowidłami i drewnianymi ławkami, które pamiętają modlitwy sprzed stu lat.
Atrakcje i wydarzenia
Sanocki skansen to nie tylko zwiedzanie:
- organizowane są warsztaty rzemieślnicze – od garncarstwa po tkactwo,
- odbywają się festiwale folklorystyczne, koncerty, pokazy tańca i śpiewu,
- dzieci mogą wziąć udział w lekcjach muzealnych, a dorośli w spacerach tematycznych.
Latem warto zarezerwować kilka godzin – to miejsce wciąga. Zimą zaś skansen zamienia się w cichą, śnieżną krainę, idealną na refleksyjny spacer.
3.Kaszubski Park Etnograficzny – Wdzydze Kiszewskie (Pomorskie)
Wdzydze Kiszewskie to miejsce, gdzie kaszubska dusza ma swój dom. Nad brzegiem jeziora Gołuń, w otoczeniu lasów i pól, rozciąga się najstarszy skansen w Polsce – założony w 1906 roku przez Teodorę i Izydora Gulgowskich, pasjonatów kultury ludowej, którzy jako pierwsi w kraju postanowili ocalić od zapomnienia drewniane dziedzictwo Kaszub.
Spacer przez kaszubską wieś
Skansen zajmuje 22 hektary i gromadzi ponad 50 zabytkowych budynków z Kaszub, Borów Tucholskich i Kociewia. Są tu chałupy, szkoła, karczma, kuźnia, wiatraki, kościoły i budynki gospodarcze – wszystkie urządzone tak, jakby mieszkańcy wyszli tylko na chwilę. Wnętrza są pełne autentycznych sprzętów, tkanin, narzędzi i dekoracji, które pokazują codzienne życie dawnych Kaszubów.
Spacerując między zagrodami, można poczuć zapach drewna, usłyszeć szum wiatru w wiatraku i zobaczyć, jak wyglądała klasa szkolna sprzed stu lat. To nie tylko muzeum – to żywa opowieść o ludziach, którzy żyli blisko natury, w rytmie pór roku i tradycji.
Kultura, która wciąż żyje
Wdzydzki skansen to nie tylko budynki – to także miejsce, gdzie kaszubska kultura jest wciąż obecna. Odbywają się tu warsztaty haftu kaszubskiego, malowania na szkle, pieczenia chleba, a także koncerty, spektakle i festyny. Wystawy tematyczne przybliżają historię regionu, a projekt „Słuńce_Ksãżëc” pokazuje duchową głębię kaszubskiej symboliki – od światła i ciemności po rytmy natury.
Dla dzieci przygotowano interaktywną wystawę „Muzeum do zabawy?”, gdzie mogą same zaplanować muzeum przyszłości i doświadczyć przeszłości w formie zabawy.
Przyjazne miejsce dla wszystkich
Skansen można zwiedzać z psem, co czyni go wyjątkowo przyjaznym dla rodzin. Czas zwiedzania to około 3 godziny, ale warto zarezerwować więcej – bo to miejsce wciąga. Wśród ogrodów, sadów i zagajników można odpocząć, zrobić piknik, a nawet podziwiać widoki z pobliskiej wieży widokowej zbudowanej z drewna modrzewiowego.
4.Muzeum Wsi Radomskiej – Radom (Mazowieckie)
Na południowych obrzeżach Radomia, wśród zieleni i łagodnych wzgórz, znajduje się miejsce, które pozwala przenieść się w czasie. Muzeum Wsi Radomskiej to rozległy skansen, który pokazuje, jak wyglądało życie na mazowieckiej wsi w XIX i na początku XX wieku – nie w formie suchej ekspozycji, lecz jako pełna życia przestrzeń, w której tradycja wciąż oddycha.
Wieś z duszą
Na dużym, otwartym terenie rozmieszczono kilkadziesiąt zabytkowych budynków – od prostych chat chłopskich, przez stodoły, obory, młyny i kuźnie, aż po elegancki dwór szlachecki. Każda zagroda została przeniesiona z okolicznych miejscowości i starannie odtworzona, z zachowaniem oryginalnych detali i wyposażenia. Wnętrza są urządzone tak, jakby mieszkańcy właśnie wyszli do pracy – z garnkami na piecu, makatkami na ścianach i narzędziami codziennego użytku.
Na niewielkim wzgórzu stoi drewniany kościół – nie tylko do zwiedzania, ale też czynny liturgicznie. Odbywają się tu śluby, chrzty i inne uroczystości, co nadaje temu miejscu wyjątkowy, autentyczny charakter.
Wydarzenia i atrakcje
Muzeum żyje przez cały rok. Organizowane są tu festyny, jarmarki, koncerty, warsztaty i wystawy. Dzieci mogą wziąć udział w lekcjach muzealnych, a dorośli w pokazach dawnych zawodów. Wiosną izby dekorowane są palmami i pisankami, latem odbywają się wykopki, a zimą – święta z kolędowaniem i tradycyjnymi ozdobami.
Blisko natury
Skansen położony jest w otoczeniu przyrody – z łąkami, zagajnikami i ścieżkami edukacyjnymi. Spacerując po terenie, można spotkać zwierzęta gospodarskie, odpocząć w cieniu drzew i poczuć spokój, który trudno znaleźć w mieście.
5.Muzeum Wsi Lubelskiej – Lublin (Lubelskie)
Tuż przy granicy miasta, wśród zielonych pól i łagodnych wzgórz, znajduje się miejsce, które pozwala zanurzyć się w codzienność dawnej Lubelszczyzny. Muzeum Wsi Lubelskiej to nie tylko zbiór starych budynków – to starannie zaprojektowana przestrzeń, która pokazuje, jak wyglądało życie w różnych częściach regionu, od chłopskiej zagrody po szlachecki dwór i miejską kamienicę.
Wioski, dwory i miasteczko
Skansen podzielony jest na kilka sektorów tematycznych, które odwzorowują charakterystyczne typy zabudowy i styl życia:
- Wieś – z chałupami krytymi strzechą, oborami, stodołami i przydomowymi ogródkami. Wnętrza są pełne autentycznych sprzętów, tkanin i dekoracji.
- Dwór szlachecki – elegancki, z klasycznym układem pomieszczeń, otoczony parkiem i zabudowaniami folwarcznymi.
- Miasteczko – z brukowanym rynkiem, kamienicami, sklepami, zakładem fotograficznym, apteką i karczmą. To miejsce tętni życiem, szczególnie podczas wydarzeń plenerowych.
Każdy sektor ma swój klimat – od prostoty wiejskiego życia po mieszczańską elegancję. Spacerując po skansenie, można poczuć, jak różnorodna była Lubelszczyzna i jak wiele światów mieściło się w jednym regionie.
Kultura i edukacja
Muzeum Wsi Lubelskiej to nie tylko ekspozycja – to także centrum edukacyjne i kulturalne. Odbywają się tu:
- warsztaty rękodzielnicze – tkactwo, garncarstwo, pieczenie chleba,
- lekcje muzealne – dla dzieci i młodzieży, prowadzone w formie zabawy i doświadczenia,
- festiwale i jarmarki – z muzyką ludową, tańcami, regionalnym jedzeniem i pokazami dawnych zawodów.
Wydarzenia są organizowane przez cały rok, a ich tematyka często nawiązuje do kalendarza obrzędowego – od kolędowania po dożynki.
Blisko natury
Skansen położony jest w malowniczym terenie, z dostępem do rzeki Bystrzycy. Spacer po ścieżkach edukacyjnych to okazja do odpoczynku, obserwacji przyrody i kontaktu z lokalnym krajobrazem. Wśród drzew i łąk można spotkać zwierzęta gospodarskie, a także odpocząć na ławce w cieniu starej jabłoni.
6.Muzeum Wsi Mazowieckiej – Sierpc (Mazowieckie)
Na północnym Mazowszu, w otoczeniu pól, sadów i niewielkich wzgórz, znajduje się skansen, który wygląda jak wyjęty z kart powieści historycznej. Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu to miejsce, gdzie można nie tylko zobaczyć, ale wręcz poczuć, jak wyglądało życie na mazowieckiej wsi w XIX i na początku XX wieku.
Wieś z duszą
Skansen rozciąga się na ogromnym terenie – ponad 60 hektarów – i przypomina prawdziwą wieś z dawnych lat. Droga prowadzi przez zagrody, po jednej stronie stoją chałupy i budynki gospodarcze, po drugiej – pola uprawne. Wszystko otoczone jest sadami, warzywnikami i ogrodami, które nadają temu miejscu naturalny, żywy charakter.
Wśród ponad 80 obiektów znajdziemy:
- zagrody chłopskie z chatami, stodołami, oborami i spichlerzami,
- drewniany kościół, karczmę, kuźnię, olejarnię i wiatrak,
- elegancki dwór szlachecki z klasycznym układem pomieszczeń.
Niektóre chaty wyróżniają się intensywnym niebieskim kolorem – to ultramaryna, dawniej uznawana za barwnik luksusowy, który miał chronić przed owadami i dodawać prestiżu.
Filmowy klimat
Sierpecki skansen to prawdziwa gwiazda filmowa. Kręcono tu sceny do takich produkcji jak „Pan Tadeusz”, „Ogniem i Mieczem” czy „Szwadron”. Najstarsza zagroda, pochodząca z połowy XIX wieku, zagrała dom Maćka z Bogdańca. I rzeczywiście – krajobraz, światło i architektura tworzą tu scenerię jak z epoki.
Żywa tradycja
Muzeum nie jest tylko miejscem do oglądania – to przestrzeń, która żyje rytmem dawnych obrzędów. Wiosną izby dekorowane są palmami i pisankami, latem odbywają się wykopki, a zimą – święta z choinkami, snopami zboża i ręcznie robionymi ozdobami. Organizowane są tu festyny, koncerty, warsztaty i spotkania tematyczne, które przyciągają zarówno mieszkańców regionu, jak i turystów z całej Polski.
7.Górnośląski Park Etnograficzny – Chorzów (Śląskie)
W samym sercu Parku Śląskiego, tuż obok Stadionu Śląskiego i ZOO, znajduje się miejsce, które pozwala odkryć bogactwo kultury Górnego Śląska – nie przez książki, lecz przez spacer wśród drewnianych domów, pachnących ziół i dźwięków dawnego życia. Górnośląski Park Etnograficzny to skansen, który nie tylko pokazuje, jak wyglądała wieś śląska, ale też pozwala ją poczuć – dosłownie.
Śląska wieś w pigułce
Na ponad 20 hektarach zgromadzono ponad 70 zabytkowych budynków z różnych części regionu – od Beskidu Śląskiego, przez Pogórze Cieszyńskie, po okolice Pszczyny, Rybnika i Zagłębia. Są tu chałupy chłopskie, stodoły, spichlerze, kuźnie, kapliczki, studnie, a nawet wiatrak i piec chlebowy. Każdy obiekt został przeniesiony z autentycznej lokalizacji i odtworzony z dbałością o szczegóły.
Wśród najciekawszych budynków znajdziemy:
- drewniany kościół św. Józefa Robotnika z XVIII wieku – jedyny zachowany obiekt ze wsi Nieboczowy, która zniknęła pod zbiornikiem wodnym,
- kurną chatę z Istebnej – bez komina, z dymem unoszącym się pod strzechą,
- szałas pasterski z Brennej – z wypasanym stadem owiec, które dodaje miejscu autentyczności,
- szkołę z Wapienicy – z izbą lekcyjną i mieszkaniem nauczyciela,
- chałupy z Bażanowic i Goleszowa – pokazujące życie średniozamożnych i bogatych gospodarzy.
Każda zagroda ma swój klimat – od surowej prostoty po kolorowe polichromie na meblach. Wnętrza są urządzone tak, jakby mieszkańcy właśnie wyszli do pracy w polu.
Wydarzenia i życie codzienne
Skansen to nie tylko ekspozycja – to miejsce, które żyje. Przez cały rok odbywają się tu wydarzenia plenerowe, takie jak:
- Dożynki, Dzień Miodu, Jarmark Produktów Tradycyjnych,
- warsztaty rzemieślnicze – od wyszywania po tworzenie bomb kwietnych,
- koncerty, pokazy, wystawy tematyczne – w tym jubileuszowe, z okazji 50-lecia muzeum.
Latem organizowane są ETNOWAKACJE – cykl spotkań dla rodzin z dziećmi, pełen zabawy, rękodzieła i odkrywania tradycji. Dla najmłodszych przygotowano mapkę „ETNOODKRYWCA”, która zamienia zwiedzanie w przygodę.
Karczma i odpoczynek
Na terenie skansenu działa zabytkowa karczma ze Świerczyńca, w której można coś zjeść i odpocząć. To idealne miejsce na przerwę w zwiedzaniu – z widokiem na drewniane domy i pachnące zioła.
8.Wygiełzów – miejsce, gdzie czas się zatrzymał (małopolskie)
Wyobraź sobie, że wchodzisz do wioski, która wygląda tak, jakby ktoś zatrzymał czas w XIX wieku. Drewniane chaty, strzechy, brukowane ścieżki, a wokół cisza, śpiew ptaków i zapach świeżo skoszonej trawy. To właśnie Wygiełzów – skansen, który nie tylko pokazuje, jak kiedyś żyli ludzie, ale pozwala to poczuć.
Drewniane domy z duszą
Każdy budynek w tym parku to jak kapsuła czasu. Są tu wiejskie chałupy, w których można zajrzeć do kuchni z glinianym piecem, do izby z ręcznie tkanymi kilimami, a nawet do stodoły pełnej dawnych narzędzi. Niektóre domy wyglądają skromnie, inne mają ozdobne podcienia i kolorowe okiennice – jakby gospodarze właśnie wyszli na pole, zostawiając wszystko tak, jak było.
Kościółek, karczma i rynek
W centrum skansenu stoi drewniany kościół – mały, ale pełen uroku. Obok niego znajdziesz dawną karczmę, gdzie można usiąść przy drewnianym stole i poczuć się jak podróżny z innej epoki. Jest też ryneczek, który przypomina małe miasteczko – z domami rzemieślników, kuźnią i sklepikiem.
Natura i spokój
To nie tylko muzeum – to miejsce, gdzie można odpocząć. Wokół rosną stare drzewa, kwitną ogródki, a w zagrodach pasą się zwierzęta. Latem wszystko tętni życiem, ale nawet w chłodniejsze dni można tu znaleźć spokój i chwilę refleksji.
Żywe tradycje
W Wygiełzowie nie chodzi tylko o oglądanie – tu można doświadczyć. Są warsztaty, festyny, pokazy dawnych zawodów, a czasem nawet tańce i śpiewy. To miejsce, gdzie tradycja nie jest zamknięta w gablocie, tylko żyje – w ludziach, w wydarzeniach, w atmosferze.
9.Orawski Park Etnograficzny – Zubrzyca Górna (małopolskie)
W sercu Orawy, tuż pod majestatyczną Babią Górą, znajduje się miejsce, które wygląda jak zatrzymany w czasie fragment dawnej wsi. To nie jest zwykły skansen – to przestrzeń, w której można poczuć, jak wyglądało życie ludzi, zanim świat przyspieszył. Drewniane domy, pachnące żywicą, otoczone zielenią i śpiewem ptaków, tworzą atmosferę spokoju i prostoty.
Wieś z duszą
Centralnym punktem parku jest dawny dwór – drewniany, skromny, ale pełen charakteru. W jego wnętrzu można zobaczyć, jak żyła orawska szlachta: stare meble, kuchnia z piecem, ręcznie tkane tkaniny. Wokół dworu rozrzucone są wiejskie chałupy, kuźnia, młyn wodny, pasieka i inne budynki gospodarcze. Każdy z nich pokazuje inny aspekt codziennego życia – od pracy w polu po domowe rytuały.
Tradycja w praktyce
To miejsce nie tylko opowiada o przeszłości – ono ją ożywia. Odbywają się tu warsztaty, podczas których można spróbować dawnych technik rękodzielniczych, nauczyć się malowania na szkle, czy wypieku chleba. Latem park tętni życiem: są wydarzenia kulturalne, pokazy dawnych zawodów, muzyka ludowa i regionalne potrawy.
Bliskość natury
Otoczenie skansenu to czysta przyroda – lasy, łąki, widok na góry. Spacerując po ścieżkach, można poczuć spokój, którego brakuje w codziennym zgiełku. To idealne miejsce na chwilę odpoczynku, refleksji, a także na rodzinny wypad z dziećmi.
10.Muzeum Etnograficzne w Tokarni (świętokrzyskie)
Muzeum znajduje się w Tokarni, około 20 kilometrów od Kielc, tuż przy trasie ekspresowej S7 prowadzącej do Krakowa. To część Muzeum Wsi Kieleckiej, idealna na jednodniowy wypad z miasta.
To rozległy skansen, czyli muzeum na świeżym powietrzu, które prezentuje życie codzienne mieszkańców dawnej Kielecczyzny. Na terenie ponad 60 hektarów zgromadzono ponad 80 autentycznych budynków – chałupy, stodoły, młyny, warsztaty, kościół, szkołę, a nawet dwór. Wszystko rozmieszczone jest zgodnie z dawnym układem wsi i miasteczek.
Sektory tematyczne
Skansen podzielony jest na kilka sektorów, z których każdy pokazuje inny fragment kultury ludowej regionu. Można tu zobaczyć wiejskie zagrody z Gór Świętokrzyskich, zabudowę z Ponidzia i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, osady nadwiślańskie, a także budynki dworskie i małomiasteczkowe. Jest też strefa edukacyjna, gdzie odbywają się warsztaty i zajęcia dla dzieci.
Ciekawostki
Tokarnia często pojawia się w filmach i serialach historycznych – jej autentyczny klimat przyciąga ekipy filmowe. Latem odbywają się tu festyny, pokazy dawnych zawodów, koncerty i wydarzenia folklorystyczne, które ożywiają przestrzeń i pozwalają poczuć ducha przeszłości.
Udogodnienia
Na terenie skansenu znajduje się restauracja z regionalnym jedzeniem, duży parking, miejsca piknikowe oraz ławki. Można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem, a w sezonie letnim warto sprawdzić kalendarz wydarzeń.
11.Muzeum Etnograficzne w Tokarni (świętokrzyskie)
Muzeum znajduje się w Tokarni, około 20 kilometrów od Kielc, tuż przy trasie ekspresowej S7 prowadzącej do Krakowa. To część Muzeum Wsi Kieleckiej, idealna na jednodniowy wypad z miasta.
To rozległy skansen, czyli muzeum na świeżym powietrzu, które prezentuje życie codzienne mieszkańców dawnej Kielecczyzny. Na terenie ponad 60 hektarów zgromadzono ponad 80 autentycznych budynków – chałupy, stodoły, młyny, warsztaty, kościół, szkołę, a nawet dwór. Wszystko rozmieszczone jest zgodnie z dawnym układem wsi i miasteczek.
Sektory tematyczne
Skansen podzielony jest na kilka sektorów, z których każdy pokazuje inny fragment kultury ludowej regionu. Można tu zobaczyć wiejskie zagrody z Gór Świętokrzyskich, zabudowę z Ponidzia i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, osady nadwiślańskie, a także budynki dworskie i małomiasteczkowe. Jest też strefa edukacyjna, gdzie odbywają się warsztaty i zajęcia dla dzieci.
Ciekawostki
Tokarnia często pojawia się w filmach i serialach historycznych – jej autentyczny klimat przyciąga ekipy filmowe. Latem odbywają się tu festyny, pokazy dawnych zawodów, koncerty i wydarzenia folklorystyczne, które ożywiają przestrzeń i pozwalają poczuć ducha przeszłości.
Udogodnienia
Na terenie skansenu znajduje się restauracja z regionalnym jedzeniem, duży parking, miejsca piknikowe oraz ławki. Można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem, a w sezonie letnim warto sprawdzić kalendarz wydarzeń.
12.Skansen Ziemi Łowickiej w Maurzycach (łódzkie)
Skansen znajduje się w miejscowości Maurzyce, około 7 km od Łowicza, przy trasie Warszawa–Poznań. Jest częścią Muzeum w Łowiczu i nosi oficjalną nazwę Łowicki Park Etnograficzny.
Charakter miejsca
To muzeum na świeżym powietrzu, które prezentuje życie dawnej wsi łowickiej. Na jego terenie znajduje się ponad 40 obiektów – głównie drewniane chałupy, stodoły, obory i lamusy – pochodzące z XIX i początku XX wieku. Budynki zostały rozmieszczone tak, by odwzorować dwa typowe układy łowickiej wsi: owalnicę z centralnym placem oraz ulicówkę z zabudową wzdłuż jednej drogi.
Co można zobaczyć
Zwiedzanie zaczyna się od „nowej wsi”, gdzie znajduje się kilka gospodarstw i budynków mieszkalnych. W jednej z chałup urządzono wiejską szkołę z lat międzywojennych, a w innej – wystawę poświęconą poetce i hafciarce Bronisławie Skwarnej. W części „starej wsi” można zobaczyć zagrody zamknięte, tzw. okólniki, z chałupami, oborami i stodołami. Wnętrza są bogato zdobione, z charakterystycznymi łowickimi wycinankami, haftami i meblami. W jednej z chałup pokazano miejsce pracy słynnej wycinankarki Justyny Grzegory.
Folklor łowicki
Skansen doskonale oddaje klimat dawnego Księstwa Łowickiego – regionu znanego z barwnych strojów ludowych, rękodzieła, haftów i dekoracji. Można tu zobaczyć nie tylko architekturę, ale też narzędzia do obróbki lnu, sprzęty domowe z lat 60. i 70., oraz maszyny rolnicze używane przez chłopów.
Udogodnienia
Na terenie skansenu znajduje się karczma sezonowa, parking oraz przestrzeń do odpoczynku. W sezonie letnim odbywają się tu wydarzenia folklorystyczne, warsztaty i pokazy rzemiosła.
13.Skansen Budownictwa Ludowego Zachodniej Wielkopolski – Wolsztyn (wielkopolskie)
Skansen znajduje się w Wolsztynie, około 80 km na południowy zachód od Poznania, zaledwie 800 metrów od centrum miasta. Położony jest malowniczo nad zachodnim brzegiem Jeziora Wolsztyńskiego, co dodaje mu wyjątkowego uroku.
Charakter miejsca
To muzeum na świeżym powietrzu, będące oddziałem Muzeum Regionalnego w Wolsztynie. Powstało w 1986 roku, by chronić i prezentować tradycyjną architekturę ludową pogranicza wielkopolsko-lubuskiego. Na powierzchni 3,5 hektara zgromadzono kilkanaście obiektów – głównie drewnianych – które pokazują, jak wyglądała wieś w zachodniej Wielkopolsce w XVIII i XIX wieku.
Co można zobaczyć
W skansenie można podziwiać m.in. . karczmę z 1706 roku, zagrodę średniozamożnego chłopa z Reklinka, stodołę olęderską z Sękowa, kuźnię z Ziemina, wiatrak koźlak z Wroniaw, piec chlebowy, studnię z żurawiem, a także tartak parowy z Wolsztyna. Budynki zostały rozmieszczone zgodnie z układem typowej wielodrożnicy – czyli wsi o rozgałęzionej strukturze dróg. Całość tworzy spójną przestrzeń, która oddaje klimat dawnej osady.
Dziedzictwo olęderskie
Skansen pokazuje silny wpływ osadnictwa olęderskiego na lokalną kulturę. W zagrodach olęderskich można zobaczyć charakterystyczne chałupy, stodoły i warsztaty rzemieślnicze – m.in. . kołodziejski i bednarski. Wnętrza są wyposażone w oryginalne sprzęty i dekoracje, które pozwalają poczuć atmosferę życia codziennego sprzed dwóch wieków.
Wydarzenia i atrakcje
Na terenie skansenu organizowane są imprezy plenerowe pod hasłem „żywy skansen”, podczas których prezentowane są dawne rzemiosła, takie jak kowalstwo, tkactwo czy plecionkarstwo. Dla dzieci i dorosłych przygotowano także edukacyjne gry terenowe z serii „Wielkopolskie Questy”, które pozwalają zwiedzać skansen w formie zabawy.
Udogodnienia
Na miejscu znajduje się plac folklorystyczny, z którego roztacza się widok na jezioro i całą ekspozycję. W sezonie dostępne są punkty gastronomiczne, a teren skansenu jest przystosowany do spacerów i odpoczynku. Można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem.
14.Muzeum Etnograficzne Zielona Góra – Ochla (lubuskie)
Muzeum znajduje się w Ochli, na obrzeżach Zielonej Góry, w województwie lubuskim. Położone jest w malowniczym otoczeniu lasu i jeziora, co nadaje mu wyjątkowy, spokojny klimat. To jedno z największych muzeów na wolnym powietrzu w Polsce zachodniej.
Charakter miejsca
Skansen zajmuje powierzchnię 13 hektarów i prezentuje ponad 80 zabytkowych obiektów związanych z kulturą ludową Dolnych Łużyc, Zachodniej Wielkopolski i Dolnego Śląska. Są tu chałupy, spichlerze, kuźnie, stodoły, obory, studnie, warsztaty rzemieślnicze, a nawet unikatowa XVIII-wieczna wieża winiarska z Budachowa. Budynki są rozmieszczone w sposób oddający dawny układ wsi, z podziałem na różne typy osadnictwa.
Co można zobaczyć
Wśród najcenniejszych obiektów znajduje się chałupa z Potrzebowa z 1675 roku – jeden z najstarszych drewnianych domów mieszkalnych w Polsce. Obok dużych zagrodowych kompleksów stoją skromne chaty biedniejszych rodzin, co pokazuje kontrasty społeczne dawnej wsi. Ciekawostką jest zagroda bukowińska, która reprezentuje tradycje osadników przybyłych po II wojnie światowej z terenów dzisiejszej Rumunii. Wnętrza budynków są bogato wyposażone w meble, narzędzia, tkaniny i stroje ludowe, które oddają codzienność i estetykę dawnych mieszkańców regionu.
Dziedzictwo i edukacja
Muzeum prezentuje nie tylko architekturę, ale też dawne rzemiosła: tkactwo, garncarstwo, stolarstwo, kowalstwo, rybołówstwo czy przetwórstwo mleka i ziarna. Organizowane są tu lekcje muzealne, podczas których uczestnicy mogą własnoręcznie młócić zboże, mielić je na żarnach i poznawać tradycje związane z wypiekiem chleba. To edukacja przez doświadczenie – kontakt z zabytkiem, człowiekiem i historią.
Wydarzenia i atrakcje
Na terenie skansenu odbywają się liczne imprezy plenerowe, takie jak „Dobre, Smaczne, bo Lubuskie”, „Kaziuki”, Noc Kupały czy tradycyjne winobranie. Wydarzenia łączą folklor, muzykę, kuchnię regionalną i rękodzieło, tworząc żywą przestrzeń spotkań z kulturą.
Udogodnienia
Na miejscu dostępne są punkty gastronomiczne, parking, toalety oraz przestrzeń do odpoczynku. Muzeum można zwiedzać samodzielnie lub z przewodnikiem, a w sezonie warto sprawdzić kalendarz wydarzeń.
15.Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach (pomorskie)
Muzeum znajduje się w Klukach, niedaleko jezior Gardno i Łebsko, na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. To oddział Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, położony około 43 km od Słupska, w kierunku Łeby.
Charakter miejsca
To skansen, który powstał z myślą o zachowaniu dziedzictwa kulturowego Słowińców – niewielkiej, odizolowanej społeczności zamieszkującej Pomorze. Muzeum prezentuje życie codzienne mieszkańców wsi z przełomu XIX i XX wieku, ukazując ich tradycje, architekturę i sposób funkcjonowania w trudnych warunkach przyrodniczych.
Co można zobaczyć
Na terenie skansenu znajduje się kilkanaście obiektów – chałupy, stodoły, obory, spichlerze, warsztaty i budynki gospodarcze. Charakterystycznym elementem jest mur pruski, czyli konstrukcja szkieletowa z wypełnieniem z gliny i drewna, typowa dla słowińskich domów. Wnętrza są wyposażone w oryginalne meble, narzędzia i dekoracje, które pokazują codzienność rybackiej i rolniczej społeczności. Wystawy stałe prezentują m.in. . życie rodzinne, pracę w gospodarstwie, obróbkę lnu, wypiek chleba i tradycje związane z rybołówstwem.
Dziedzictwo słowińskie
Słowińcy byli grupą o słowiańskich korzeniach, która przez wieki zachowała odrębny język, zwyczaje i styl życia. Dzięki izolacji geograficznej – podmokłym terenom i trudnym warunkom – ich kultura przetrwała niemieckie wpływy i działania germanizacyjne. Muzeum w Klukach dokumentuje tę wyjątkową historię, pokazując, jak wyglądało życie w „krainie w kratę”.
Wydarzenia i atrakcje
Skansen tętni życiem dzięki licznym imprezom folklorystycznym, takim jak „Czarne Wesele” – tradycyjny pokaz wydobywania torfu, czy festyny z muzyką, tańcami i kuchnią regionalną. W ciągu roku odbywają się także warsztaty rękodzielnicze, pokazy dawnych zawodów i zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży.
Udogodnienia
Na terenie muzeum znajduje się punkt gastronomiczny, parking, toalety oraz przestrzeń do odpoczynku. Zwiedzanie możliwe jest indywidualnie lub z przewodnikiem, a w sezonie warto zaplanować wizytę podczas jednego z wydarzeń plenerowych.
16.Centrum Słowian i Wikingów w Wolinie (zachodniopomorskie)
Centrum znajduje się w Wolinie, na wyspie Wolińska Kępa, tuż nad cieśniną Dziwną. To miejsce wyjątkowe nie tylko ze względu na swoje położenie, ale także na historyczne znaczenie – w średniowieczu istniał tu potężny gród, który według legend nosił nazwę Jomsborg lub Vineta.
Charakter miejsca
To skansen archeologiczny, który odtwarza życie codzienne wczesnośredniowiecznej osady zamieszkiwanej przez Słowian i Wikingów. Powstał z inicjatywy lokalnego stowarzyszenia i od lat rozwija się jako przestrzeń edukacyjna i turystyczna. Na jego terenie znajdują się rekonstrukcje chat, warsztatów, bram grodowych, palisad i innych elementów zabudowy, wykonane na podstawie badań archeologicznych.
Co można zobaczyć
Zwiedzający mogą wejść do drewnianych chat, zobaczyć warsztaty rzemieślnicze, przymierzyć stroje z epoki, spróbować strzelania z łuku, rzutu oszczepem czy wypieku podpłomyków. Wnętrza budynków są wyposażone w repliki dawnych przedmiotów – mebli, naczyń, broni i ozdób – które oddają klimat życia sprzed tysiąca lat. Całość tworzy spójną, żywą osadę, w której można poczuć się jak mieszkaniec dawnego Wolina.
Festiwal Słowian i Wikingów
Największym wydarzeniem organizowanym przez Centrum jest coroczny festiwal, który przyciąga rekonstruktorów z całej Europy. Przez kilka dni Wolin zamienia się w tętniące życiem średniowieczne miasteczko, pełne inscenizacji bitew, pokazów rzemiosła, muzyki dawnej i obrzędów. To nie tylko widowisko, ale też okazja do spotkania z historią w formie bezpośredniego doświadczenia.
Rzemiosło i edukacja
Na co dzień Centrum prowadzi warsztaty, podczas których można nauczyć się dawnych technik rękodzielniczych – tkania, przędzenia, obróbki skóry, odlewania metalu czy wypieku chleba. To forma edukacji, która pozwala uczestnikom nie tylko zobaczyć, ale też spróbować życia sprzed wieków.
Udogodnienia
Na terenie Centrum znajdują się punkty gastronomiczne, sklepik z pamiątkami, toalety oraz parking. Zwiedzanie możliwe jest indywidualnie lub z przewodnikiem, a bilety dostępne są zarówno na miejscu, jak i online. W czasie festiwalu warto wcześniej zapoznać się z programem wydarzeń, by w pełni skorzystać z atrakcji.
Skanseny to coś więcej niż tylko zbiory starych budynków — to żywe opowieści o ludziach, ich codzienności, pracy i świętowaniu. Od gór po morze, od chaty do dworu, Polska kryje w sobie niezwykłe miejsca, gdzie tradycja nie tylko przetrwała, ale wciąż insp
